Διονύσιος ο Φιλόσοφος ή Σκυλόσοφος

(Παραμυθιά; 1540; – Ιωάννινα 1611). Μητροπολίτης Λαρίσης και εθνομάρτυρας. Δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για την καταγωγή και για τα νεανικά του χρόνια. Εκτιμάται πάντως ότι σπούδασε φιλοσοφία και ιατρική στην Ιταλία. Αργότερα βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη ως στενός συνεργάτης του πατριάρχη Ιερεμία Β’. Το 1592 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Λαρίσης και εγκαταστάθηκε στα Τρίκαλα, όπου βρισκόταν τότε η έδρα της μητρόπολης. Η μόρφωση και ο ανήσυχος χαρακτήρας του είχαν ως αποτέλεσμα να μην αρκεστεί στα ειρηνικά έργα του πνευματικού ποιμένα. Ήρθε σε επαφή με τους κλέφτες των θεσσαλικών Αγράφων και πιθανώς με Ισπανούς πράκτορες και άρχισε να προετοιμάζει επανάσταση κατά των Τούρκων. Την περίοδο εκείνη, μετά τη νίκη των χριστιανικών δυνάμεων στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, υπήρχε επαναστατικός αναβρασμός σε ολόκληρη την Ελλάδα. Στο μεταξύ, ο Δ. είχε σταματήσει να αποδίδει φόρους στην Κωνσταντινούπολη, γεγονός για το οποίο δεχόταν αλλεπάλληλες επιπλήξεις από το πατριαρχείο. H επανάσταση ξέσπασε το φθινόπωρο του 1600, αλλά καταπνίγηκε σε διάστημα λίγων ημερών. Ακολούθησαν συλλήψεις και βασανιστήρια των επαναστατών, μεταξύ των οποίων ήταν και ο επίσκοπος Φαναρίου, Σεραφείμ. Ο Δ. κατάφερε να διαφύγει στην Ιταλία, καθαιρέθηκε όμως από το πατριαρχείο ως «τολμηρώς και αλογίστως αποστασίαν μελετήσας κατά της βασιλείας του πολυχρονίου (σουλτάν) Μεχμέτ και πολλά των ατόπων διανοηθείς». Στην Ιταλία ο Δ. ήρθε σε επαφή με τον πάπα, με τους ιππότες της Μάλτας και με τον Ισπανό αντιβασιλέα της Νάπολης. Έπειτα από ένα ταξίδι του στην Ισπανία, όπου φαίνεται ότι έλαβε υποσχέσεις βοήθειας από τους Ισπανούς, επέστρεψε στην Ήπειρο το 1609 ή 1610. Μετά την εγκατάστασή του στα βουνά της Θεσπρωτίας, άρχισε να στρατολογεί εθελοντές. Γινόταν παντού δεκτός με ενθουσιασμό. Ύστερα από μερικές μικρές επιτυχίες εναντίον μεμονωμένων τουρκικών φρουρών, επιχείρησε επίθεση τη νύχτα της 10ης Σεπτεμβρίου 1611 εναντίον του κάστρου των Ιωαννίνων. Το διοικητήριο πυρπολήθηκε και ο Τούρκος πασάς κινδύνεψε. Την επομένη, όμως, η τουρκική φρουρά ανασυντάχθηκε και με τη βοήθεια των ντόπιων Ελλήνων τιμαριούχων αντεπιτέθηκε στους επαναστάτες. Ο Δ. κρύφτηκε, αλλά μετά από τρεις ημέρες παραδόθηκε. Τον έγδαραν ζωντανό. Γέμισαν με άχυρα το δέρμα του και το έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη μαζί με τα κεφάλια 250 συνεργατών του. Οι τοπικοί χρονογράφοι της εποχής, που υπηρετούσαν την τάξη των φρονίμων αρχόντων, και ιδιαίτερα o τότε ιεροκήρυκας στα Ιωάννινα Μάξιμος ο Πελοποννήσιος, χρησιμοποίησαν πλήθος χλευαστικών επιθέτων για να χαρακτηρίσουν τον Δ.: απατεών, φρενόληπτος, oλεθρίων εφευρέτης, Δαιμονύσιος, Σκυλόσοφος. Αντίθετα, οι απλοί Ηπειρώτες, οι οποίοι έτρεφαν ανάμεικτα αισθήματα μεταμέλειας και συμπάθειας, έψαλαν στον θάνατό του: «Δεσπότη μου, τι σήκωσες τον κόσμο στο σεφέρι / και ρήμαξαν τα Γιάννενα και ρήμαξεν ο τόπος; / Κι εσένα το τομάρι σου το στείλανε στην Πόλη / να τρων οι κότες πίτουρα, να νταβουλάν οι Γύφτοι / για να ξυπνάει η Τουρκιά να κάνει ραμαζάνι».